Ngày 28/1, Toà Thánh đã công bố Văn kiện chung của hai Bộ Giáo lý Đức tin và Văn hoá – Giáo dục về mối quan hệ giữa Trí tuệ Nhân tạo và Trí tuệ Con người: “Trí tuệ nhân tạo không phải là một hình thức nhân tạo của trí tuệ, mà chỉ là một sản phẩm của trí tuệ con người.” Văn kiện nhấn mạnh tiềm năng cũng như những thách đố của trí tuệ nhân tạo trong các lĩnh vực giáo dục, kinh tế, lao động, y tế, quan hệ con người và quốc tế, cũng như trong bối cảnh chiến tranh.
Văn kiện có tên “Antiqua et Nova” do Bộ Giáo lý Đức tin và Bộ Văn hoá – Giáo dục cùng suy tư và biên soạn. Văn kiện này được gửi đến các bậc phụ huynh, giáo viên, linh mục, giám mục và tất cả những ai được mời gọi giáo dục và truyền đạt đức tin, cũng như những người mong muốn phát triển khoa học và công nghệ “để phục vụ con người và công ích”.
Văn kiện nhấn mạnh Trí tuệ Nhân tạo (AI) không thể được xem như một con người, không thể được thần thánh hoá, cũng không được thay thế các mối quan hệ giữa con người với nhau. AI chỉ nên được sử dụng “như một công cụ bổ trợ cho trí tuệ con người”.
Nội dung văn kiện "Antiqua et Nova"
Với 117 đoạn, Văn kiện Antiqua et Nova (tựa đề mang ý nghĩa “sự khôn ngoan cổ và tân”) nêu bật những cơ hội và thách đố mà AI mang lại trong các lĩnh vực giáo dục, kinh tế, lao động, y tế, quan hệ quốc tế và xã hội, cũng như trong bối cảnh chiến tranh. Đặc biệt trong lĩnh vực chiến tranh, văn kiện cảnh báo rằng AI có thể tăng cường nguồn lực quân sự “vượt quá khả năng kiểm soát của con người”, đồng thời “đẩy nhanh cuộc chạy đua vũ trang mất kiểm soát với những hậu quả tàn khốc cho quyền con người”.
Những nguy cơ và tiến bộ
Văn kiện trình bày một cách cân bằng cả những nguy cơ và tiến bộ của AI. Trên thực tế, văn kiện khuyến khích sự phát triển của AI như một phần trong công trình cộng tác của con người với Thiên Chúa, nhằm “đưa công trình sáng tạo hữu hình đến sự hoàn thiện”. Tuy nhiên, mối quan ngại lớn vẫn là những tác động chưa thể lường trước của AI, kể cả đối với những ứng dụng tưởng chừng vô hại như việc tạo ra văn bản và hình ảnh, có thể góp phần vào “cuộc khủng hoảng sự thật ngày càng gia tăng”.
Phân biệt giữa trí tuệ nhân tạo và trí tuệ con người
Trọng tâm của văn kiện là những suy tư mang tính nhân học và luân lý. Văn kiện nhấn mạnh sự khác biệt “mang tính quyết định” giữa trí tuệ nhân tạo và trí tuệ con người – trí tuệ con người được Thiên Chúa ban tặng và được hình thành qua vô số kinh nghiệm sống. Trong khi đó, trí tuệ nhân tạo không có khả năng phát triển theo cách này. Trí tuệ nhân tạo chỉ hoạt động theo nguyên lý chức năng, đánh giá con người chỉ dựa trên năng suất và hiệu quả, trong khi phẩm giá con người là bất khả xâm phạm, ngay cả trong bào thai, nơi một người hôn mê hay một cụ già đau yếu. Vì thế, việc gọi AI là “trí tuệ” là sai lầm, bởi lẽ AI không phải là “một dạng nhân tạo của trí tuệ” mà chỉ là “một sản phẩm của trí tuệ con người”.
Quyền lực trong tay một số ít người
Như bất kỳ sản phẩm nào của trí tuệ con người, AI có thể được sử dụng cho mục đích tốt hoặc xấu. Văn kiện thừa nhận rằng AI có thể mang lại “những đổi mới quan trọng” trong nhiều lĩnh vực, nhưng cũng cảnh báo nguy cơ làm trầm trọng thêm tình trạng gạt ra bên lề xã hội, phân biệt đối xử, nghèo đói, bất bình đẳng và “khoảng cách số”. Đặc biệt, văn kiện lo ngại về việc “hầu hết quyền kiểm soát các ứng dụng AI chính yếu đang tập trung trong tay một số ít tập đoàn quyền lực”, khiến AI có thể bị thao túng vì lợi ích kinh tế hoặc để định hướng dư luận theo ý đồ của một nhóm lợi ích nào đó.
Chiến tranh
Văn kiện phân tích nhiều lĩnh vực liên quan đến AI, bao gồm cả chiến tranh. AI có thể được sử dụng để hỗ trợ các quốc gia trong việc tìm kiếm hòa bình và an ninh. Tuy nhiên, các hệ thống vũ khí tự động và sát thương – có thể “xác định và tiêu diệt mục tiêu mà không có sự can thiệp trực tiếp của con người” – là một “mối quan ngại đạo đức nghiêm trọng”. Đức Thánh Cha đã nhiều lần kêu gọi cấm sử dụng loại vũ khí này, vì như ngài đã phát biểu tại Hội nghị G7 ở Puglia: “Không một cỗ máy nào được phép quyết định về mạng sống của một con người.”
Quan hệ con người
Văn kiện nhận định rằng AI có thể giúp thúc đẩy kết nối giữa con người, nhưng đồng thời cũng có thể dẫn đến “tình trạng cô lập nguy hại”. Đặc biệt, văn kiện cảnh báo rằng AI có thể khuyến khích trẻ em hình thành quan điểm “duy lợi” về các mối quan hệ, như cách trẻ em tương tác với chatbot. Việc nhân cách hóa AI là một sai lầm nghiêm trọng và “vi phạm đạo đức nghiêm trọng” nếu được sử dụng cho mục đích lừa đảo.
Kinh tế, lao động và y tế
Văn kiện cũng cảnh báo về những tác động của AI đối với kinh tế và lao động. AI có thể nâng cao năng suất và tạo ra việc làm mới, nhưng đồng thời cũng có nguy cơ “hạ thấp phẩm giá người lao động, giám sát tự động và ép buộc họ vào các công việc rập khuôn”, làm thui chột khả năng sáng tạo. Trong lĩnh vực y tế, dù AI có thể hỗ trợ chẩn đoán, nhưng nếu thay thế hoàn toàn mối quan hệ giữa bác sĩ và bệnh nhân thì sẽ “gia tăng sự cô đơn của người bệnh”.
Sự thật, deepfake và kiểm soát thông tin
Văn kiện cảnh báo về nguy cơ AI tạo ra tin giả (fake news) và nội dung giả mạo (deepfake), có thể được sử dụng để thao túng dư luận. Vì thế, văn kiện kêu gọi mọi người thận trọng kiểm chứng thông tin và tránh lan truyền những nội dung xúc phạm phẩm giá con người.
AI và mối tương quan với Thiên Chúa
Văn kiện trích dẫn Kinh Thánh để cảnh báo về nguy cơ AI có thể trở thành một “thần tượng” mới. AI chỉ là “một phản chiếu mờ nhạt” của con người, và con người không thể thần thánh hoá AI mà biến mình thành nô lệ của chính tác phẩm do mình tạo ra. Do đó, văn kiện nhấn mạnh rằng AI phải “chỉ được sử dụng như một công cụ bổ trợ cho trí tuệ con người, chứ không thay thế sự phong phú của nó”.
Vatican News