Thánh Giuse Đỗ
Quang Hiển, thầy giảng
(bị bắt
20-12-1839, xử trảm 9-5-1840)
Thánh Hiển sinh vào khoảng năm 1775 tại làng Quần
Anh, tỉnh Nam Định. Ngay từ hồi còn bé, ngài đã dâng mình cho Chúa, sau theo
giúp Đức Giám mục Y. Sau khi chịu chức linh mục, ngài được khấn dòng Đa
Minh ngày 13-10-1812. Ngài đã coi giúp rất nhiều xứ đạo, về sau ngài về coi Giúp
xứ Cao Mộc. Ở đâu ngài cũng làm hài lòng các bề trên và làm gương sáng cho
giáo dân. Giáo dân ai cũng làm chứng là ngài rất trung thành với kinh nguyện,
dâng lễ sốt sắng, và hăng say rao giảng Lời Chúa cho giáo hữu cũng như cho
những người ngoại đạo.
Khi vua Minh Mệnh bắt đầu cấm đạo, ngài đã phải ẩn
trốn nhiều nơi để có thể tiếp tục coi sóc bổn đạo. Ngài bị lùng bắt như một tên
trộm cướp hay như một thú dữ. Ngài ẩn trốn không phải vì hèn nhát không
dám chết cho Chúa Kitô, nhưng vì phần rỗi các bổn đạo nên ngài không xuất đầu
lộ diện khi không cần thiết. Ngài còn coi đó như một nhiệm vụ. Có lần ngài nói:
- “Tôi phải chạy và ẩn trốn, nhưng nếu Thiên Chúa
lại định cho tôi bị bắt và chết vì đạo thì lại càng hay hơn”.
Đến khi cấm đạo gắt gao quá, ngài về giúp Đức cha Minh
(Đức cha Henares) cho tới lúc Đức Cha rời xa Xương Điền thì ngài về họ Đất
Vượt, làng Quần Anh, ẩn trốn tại nhà bà Thìn, em ruột ngài, khoảng 1 tháng. Sau
đó ngài sang họ Hưng Nghĩa ẩn trốn tại nhà ông Trùm Hào 1 tháng nữa. Và sau
cùng, ngài về làm hang kín đáo ở bếp nhà ông Mai Văn Mới tại làng Trung Thành,
xã Kiên Trung, để ẩn trốn một thời gian lâu dài.
Ngài ở đó được khoảng chín tháng thì một hôm có một
người ở kế cận làng Trung Thành tên là ông Đội Nhật bị bệnh nặng gần chết. Ông
ta bỏ xưng tội đã lâu nên ước ao được gặp linh mục để xưng tội và chịu các phép
bí tích. Đêm ngày mồng 7-11-1839, ngài sang giải tội và xức dầu cho ông. Không
ngờ có một tên ăn trộm ngó thấy ngài đi kẻ liệt thì theo dõi xem ngài ẩn chỗ
nào, rồi tức tốc đi báo cho quan Trịnh Quang Khanh, tổng đốc tỉnh Nam Định lúc
bấy giờ. Trịnh Quang Khanh liền sai quân đi vây làng Trung Thành. Có
người báo cho ngài biết nhưng ngài cứ sửa soạn dâng Thánh Lễ và chịu Mình Máu
Thánh Chúa rồi cất Mình Thánh và đi nghỉ như thường lệ. Nhưng chỉ một lát
sau, tiếng chân chạy, tiếng loa kêu gọi vang lên giữa đêm tối:
- “Quan ra lệnh tất cả các đàn ông 18 tuổi trở lên
phải đến tụ họp tại đình làng, nếu không tuân lệnh thì phải chết”.
Tảng sáng chúng bắt đầu lục soát tất cả mọi nhà và
như mọi lần chúng còn cướp bóc của cải của dân chúng nữa. Chỗ ngài trú ẩn rất
kín đáo và khéo léo khó có ai biết được nên ngài và chủ nhà tin chắc rằng chúng
sẽ không khám phá ra đuợc. Nhưng quân lính tìm ra chỗ trú ẩn của ngài thật dễ
dàng vì tên trộm đã theo dõi và biết chỗ ngài trú ẩn. Quân lính liền bắt
ngài, tịch thu đồ lễ, và bắt luôn cả chủ nhà ngày 20-12-1839.
Giữa tiếng reo hò vui mừng của quân lính, ngài bị
điệu đến trước mặt quan Trịnh Quang Khanh. Quan hỏi ngài chỗ ở của Trùm
Vọng, tức là Đức cha Liêm và cũng là Đức cha Hermosilla, nhưng ngài thưa không
biết. Quan liền bắt ngài bước qua cây Thánh Giá, nhưng ngài chỉ trả lời:
- “Thưa quan lớn, tôi chỉ thờ lạy một Đấng Thiên
Chúa, chẳng lẽ nào tôi lại dám bước qua Người!”
Quan giận dữ thề nguyền quyết làm cho ngài phải đổi
ý cho bằng được mới thôi, nên ra lệnh nọc ngài xuống sân, trói ngài vào 3 cây
cọc sắt rồi đánh ngài 40 roi dữ tợn đến nỗi da thịt cùng máu me bắn ra tung toé. Nhưng
ngài chịu đựng không kêu la một tiếng nào mà chỉ thầm thĩ kêu tên cực trọng
Chúa Giêsu. Càng giận dữ hơn, quan ra lệnh đóng gông nặng vào cổ ngài rồi
giam trong đình, hai ngày sau điệu về tỉnh Nam Định giam chung với những tội
nhân.
Dù ở nhà giam phải đeo gông cùm nặng nề và phải khổ
cực thế nào nữa, ngài cũng vẫn luôn luôn lo lắng giúp đỡ những người tù với
ngài. Ngài giúp những người đã chối Chúa ăn năn hối lỗi, dạy dỗ những
người ngoại giáo trở lại và rửa tội cho họ. Ngài còn vẽ các ảnh Thánh Giá
để phân phát cho các bổn đạo đến thăm ngài, và khuyên nhủ họ luôn luôn tôn kính
hình ảnh Đấng Cứu Chuộc nhân loại. Nhờ ảnh Thánh Giá của ngài mà có nhiều
người đã được ơn ăn năn trở lại, và cũng có nhiều người sinh thì được chịu các
phép bí tích. Các bổn đạo lại càng đến đông hơn để xin ngài ảnh Thánh
Giá. Cũng may có người bổn đạo bị tù với ngài có khiếu tạc gỗ, đã tạc ảnh
Thánh Giá vào khuôn gỗ như ngài đã vẽ để in ra nhiều ảnh vào giấy, vải, khăn
tay, hoặc bất cứ cái gì có thể in được do các bổn đạo mang tới. Theo lời
Cha Recoder, thì mấy ảnh này hiện nay vẫn còn được lưu giữ tại nhà dòng ở
Manila. Đức Giám mục Marti cũng nói rằng: “Giáo dân dùng ảnh của ngài để
khuyên nhủ bệnh nhân biết trông cậy vững vàng vào ơn Chúa thì sẽ được gặp linh
mục để xưng tội và chịu các phép bí tích. Có hai trường hợp đã được ghi
lại nhờ ảnh Thánh Giá của ngài mà hai người bệnh nặng đã được ơn gặp linh mục
và chịu các phép bí tích”.
Sau nhiều ngày bị giam cầm, ngài bị điệu ra trước
mặt quan tổng đốc. Ông tìm mọi cách bắt ngài khai chỗ ở của Đức cha Hermosilla và
dẫm bước lên cây Thánh Giá. Nhưng vị anh hùng tử đạo đã thẳng thắn trả
lời:
- “Tôi không biết Đức Thầy ở đâu, còn việc quá khóa
thì tôi là một vị linh mục, luôn luôn khuyên bảo giáo dân đừng bao giờ quá khóa
vì tội này rất nặng phạm đến Thiên Chúa, lẽ nào tôi lại làm chuyện đó
được. Tôi sẵn sàng chịu chết để đền đáp ơn Chúa đã chịu chết vì tôi”.
Những ngọn roi dữ tợn lại quất như mưa bão trên
mình ngài không chừa chỗ nào cho tới lúc toàn thân ngài bị thương quan mới cho
ngừng lại và hỏi ngài một lần nữa xem ngài có chịu bỏ đạo không. Nhưng
ngài vắn tắt trả lời:
- “Tôi thà chết chứ không bao giờ làm chuyện ấy”.
Thế rồi quan lại bắt giam ngài như trước. Hai
ba lần khác ngài cũng bị điệu ra trước mặt quan tổng đốc. Quan vừa lấy lời
ngon ngọt, hứa hẹn, vừa lấy lời đe dọa, lừa lọc, cùng đánh đòn tra tấn những
cực hình hung ác nhất để bắt ngài bỏ đạo, nhưng đều vô ích với vị anh hùng tử
đạo chiến thắng oai hùng. Quan lại càng giận dữ truyền lệnh đánh đập ngài
hung dữ hơn, nhưng ngài trả lời:
- “Tôi đã già rồi nên chẳng sợ chết. Tôi còn
ước ao được chết vì Thiên Chúa đã chịu chết cho tôi. Tôi nhất định không
bỏ đạo”.
Quan liền thử cách tra tấn khác. Lúc bấy giờ đang
mùa đông lạnh lẽo nhất trong năm. Ở Nam Định, nhiệt độ có lúc xuống tới
gần 0 độ. Quan truyền lấy nước lạnh đổ từ từ vào mình trần đầy máu của
ngài, ngài vui lòng chịu đựng một thời gian khá lâu cho tới lúc ngài biết mình
sắp sửa chết thì mong muốn được chết vì đạo nơi công chúng để tăng thêm đức tin
cho giáo dân, nên ngài nói với quân lính:
- “Đây là dịp cho các anh lãnh thưởng. Các anh
hãy mau đem tôi về nhà giam, nếu không tôi sẽ chết”.
Ngài lại bị giam vào tù bốn tháng nữa. Lúc đó,
các quan biết là không thề nào lay chuyển đức tin mãnh liệt của ngài được, nên
bắt đầu viết tờ án tâu trình lên vua xét xử:
- “Dù biết rằng vua đã cấm đạo Gia Tô, tên Hiển
không những đã theo đạo mà còn khuyến dụ người khác theo đạo nữa. Vì vậy
tên này là một tội nhân đã phạm trọng tội nhất định không chịu khóa quá, và tên
này phải chết”.
Vua đã phê chuẩn án tử ngày 29-4-1840. Chiếu
chỉ của vua truyền xử tử ngài tới Nam Định ngày 9-5.
Đức cha Hermosilla Liêm có kể lại là ba ngày trước
khi chết vì đạo, vị anh hùng của chúng ta đã bị điệu ra trước quan tòa và chúng
cho ngài chọn lựa quá khóa hay là bị chém đầu, ngài đã anh dũng trả lời:
- “Tôi nhất quyết không khoá quá. Tôi vui lòng
chịu chết, và tôi muốn giữ đạo Gia Tô cho đến chết”.
Các quan truyền nọc ngài vào hai cái cọc và truyền
đánh ngài cho đến khi ngài phải bỏ đạo. Quân lính tuân lệnh đánh ngài
thật dữ tợn đến nỗi da thịt ngài bắn ra tung toé và máu ngài chảy ra ròng
ròng. Lính thì hăng máu đánh đập ngài đến 26 roi, còn các quan thì tranh
nhau dụ dỗ ngài bỏ đạo. Nhưng ý định của ngài không hề lay chuyển. Sau khi
chửi rủa và xỉ vả ngài, chúng lại giam ngài vào tù. Dù chiếu chỉ của vua
đã tới, chúng vẫn cố thuyết phục hòng lay chuyển ý định sắt đá của ngài. Lần
này chúng dùng mưu khác là đem ngài và cả thầy già Toán ra trước mặt một lần
nữa và hứa sẽ tha chết cho cả hai nếu chịu khoá quá. Cả hai đều phẫn nộ từ
chối. Chúng liền đặt trước mặt mỗi người một cây Thánh Giá và dẫn hai con
voi ra đứng sau lưng mỗi người một con để doạ hai người phải sợ voi dẫm sau
lưng mà chạy qua cây Thánh Giá để trốn thoát. Nhưng kế này cũng chẳng ăn thua
gì vì cả hai vị anh hùng chẳng hề nhúc nhích một bước dù biết rằng hai con voi
khổng lỗ đang từ từ tiến tới phía sau. Các quan truyền cản voi lại, ngài
liền quay về phía các quan và nói:
- “Thưa các quan, tôi đã từng nói nhiều lần là tôi
sẵn lòng chịu chết chứ chẳng bỏ đạo. Đã đến giờ tôi được chết. Thật
là đúng với lòng ước của tôi từ lâu. Tôi chỉ muốn chết vì Chúa tôi để tỏ
lòng kính mến Chúa tôi. Xin các quan cứ thi hành chiếu chỉ của vua mà đừng
phí thì giờ thuyết phục chúng tôi nữa làm chi thật vô ích”.
Nghe thấy thế các quan điên lên truyền đem ngài đi
xử tử ngay tức khắc, còn thầy già Toán thì bị đem về ngục và cấm không cho thầy
già ăn uống để thầy chết đói.
Dù phần xác của ngài đã yếu đuối và đau đớn lắm, vị
anh hùng vẫn vui tươi bước đến đoạn đầu đài để hoàn tất của lễ hiến dâng của
ngài. Giáo dân chứng kiến thấy ngài vừa đi vừa chăm chú đọc kinh tạ ơn
Thiên Chúa đã ban ơn được chết vì đạo, và cầu xin Thiên Chúa thêm sức mạnh cho
được chịu đựng tới giờ phút cuối cùng đã gần kề hầu được lãnh cành vạn tuế và
triều thiên chiến thắng.
Khi đến chỗ xử tử, ngài liền quỳ gối xuống cầu
nguyện tha thiết hơn. Mặt ngài toả sáng với một nét tươi vui thật siêu
thoát. Đám đông ngắm nhìn ngài đầy cảm phục. Đám cận vệ ngồi cao vót trên
lưng voi giữa đám quân lính đã phải thốt lên:
- “Thật lạ lùng, với tất cả quyền lực dũng mãnh của
chúng ta, cộng thêm kho tàng học thức của Khổng Tử, chúng ta cũng vẫn bị chinh
phục bởi vị linh mục của Đức Kitô này. Một tôn giáo có thể tạo nên những vị anh
hùng như thế tất sẽ khải hoàn”.
Cuộc tử đạo vinh hiển của linh mục Hiển đã diễn ra
ngày mồng 9-5-1840. Lúc đó ngài khoảng 65 tuổi. Giáo dân lấy khăn
thấm máu ngài, lượm còng và tất cả những đồ vật dụng của ngài, còn xác ngài
được chôn ngay gần chỗ đó. 8 tháng sau, Phêrô Dần, một người giáo dân còn trẻ,
mang xác ngài về táng ở trong đất nhà tràng Lục Thuỷ.
Ngày 27.05.1900, Đức Giáo hoàng Leo XIII đã phong Chân
Phước cho ngài. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên bậc Hiển
Thánh.