Mặc dù có những phê bình và chống đối,
Đức Thánh Cha Phanxicô vẫn khẳng định rằng hiệp định tạm thời giữa Toà
Thánh và Trung Quốc về việc bổ nhiệm các giám mục “tiến hành tốt” và
ngài hy vọng Hiệp định này có thể gia hạn vào tháng 10 tới đây.
Nhìn lại bước đầu
Dù
muốn dù không, người ta cũng phải nhận rằng cách đây gần 4 năm, Hiệp
định tạm thời đã mở ra một trang mới trong tương quan giữa Toà Thánh và
Trung Quốc. Thực vậy, sau gần 7 thập niên ở trong tình trạng căng thẳng
và “chiến tranh lạnh”, tương quan giữa hai bên đã bước sang một bước
ngoặt mới từ ngày 22/9/2018 với việc ký kết hiệp định tạm thời giữa hai
bên về việc bổ nhiệm giám mục.
Thông cáo do Phòng Báo chí Toà
Thánh công bố cùng ngày đó, khẳng định: “Trong khuôn khổ các tiếp xúc
giữa Toà Thánh và Trung Quốc, diễn ra từ lâu để bàn về các vấn đề Giáo
Hội có liên quan đến hai bên và để thăng tiến thêm các quan hệ sau này,
ngày 22/9/2018, đã diễn ra một cuộc họp giữa Đức ông Antoine Camilleri,
Thứ trưởng Ngoại giao Toà Thánh, và Ông Vương Siêu (Wang Chao), Thứ
trưởng Ngoại giao Cộng hoà Nhân dân Trung Quốc, là hai vị trưởng phái
đoàn Vatican và Trung Quốc.
Trong khuôn khổ cuộc gặp gỡ này, hai vị Đại diện đã ký một hiệp định tạm thời về việc bổ nhiệm các giám mục...
Sau
thông cáo chính thức trên đây, Đức Hồng y Pietro Parolin, Quốc vụ khanh
Toà Thánh, giải thích: “Đối tượng của Toà Thánh là một đối tượng mục
vụ, nghĩa là giúp đỡ các Giáo hội địa phương, để họ được hưởng những
điều kiện tự do hơn, tự quyết và tổ chức, để có thể chuyên chăm thi hành
sứ mạng loan báo Tin Mừng, góp phần vào việc phát triển toàn diện cho
con người và xã hội.”
Cùng ngày 22/9/2018, Toà Thánh ra thông cáo
cho biết Đức Thánh Cha Phanxicô đã nhận cho 8 giám mục tại Trung Quốc
(một vị được hoà giải trước khi chết), chịu chức bất hợp pháp, được hiệp
thông với Giáo Hội. Ngài cầu mong rằng, với quyết định trên đây, Giáo
Hội có thể khởi đầu một cuộc hành trình mới, giúp khắc phục những vết
thương quá khứ, thực hiện sự hiệp thông trọn vẹn của tất cả các tín hữu
Công giáo Trung Quốc.
Phản ứng
Hiệp
định này cũng như những tin tức trước đó nơi báo chí đã tạo nên nhiều
phản ứng khác nhau trong cộng đồng Dân Chúa với nhiều giải thích khác
nhau, tích cực và tiêu cực, gây nên không ít hoang mang và cũng tạo nên
nơi nhiều tâm hồn những tâm tình đối nghịch.
Nơi nhiều người
khác, họ có thái độ chờ đợi và suy tư tích cực, trong niềm hy vọng một
tương lai thanh thản hơn, để làm chứng một cách phong phú về đức tin tại
Trung Quốc. Trong bối cảnh đó, ngày 25/9/2018, Đức Thánh Cha công bố
một sứ điệp gửi các tín hữu Công giáo Trung Hoa và Giáo Hội hoàn vũ để
trấn an và giải thích cho các tín hữu về việc ký hiệp định và các quyết
định sau đó.
Tuy có những giải thích của Đức Thánh Cha và Toà
Thánh, nhưng vẫn có những người tiếp tục phê bình và chống việc ký hiệp
định, như Đức Hồng y Giuse Trần Nhật Quân, nguyên Giám mục Hồng Kông.
Nhưng cũng có những người ủng hộ và tin rằng Hiệp định tạm thời sẽ mở ra
một trang mới trong lịch sử Công giáo tại Trung Quốc.
Trong gần 4
năm qua, chỉ có 6 giám mục được bổ nhiệm với sự thoả thuận giữa Toà
Thánh và Nhà Nước Trung Quốc, trong khi hàng chục giáo phận trống toà
tiếp tục chờ đợi. Ngoài ra, các biện pháp hạn chế của Nhà Nước Trung
Quốc đối với các tôn giáo gia tăng nhất là đối với các giám mục, linh
mục và cộng đoàn Công giáo hầm trú, những người không chịu gia nhập Hội
Công giáo Yêu nước do nhà nước lập ra để kiểm soát và đưa Giáo Hội thành
một tổ chức của Nhà Nước.
Gần đây, Đức Hồng y George Pell,
nguyên Tổng Giám mục Giáo phận Sydney, Australia, và nguyên Bộ trưởng
Kinh tế của Toà Thánh, cũng lên tiếng về vấn đề này. Trong cuộc phỏng
vấn dành cho báo “Người Khán giả” (The Spectator) số ra ngày 21/3 năm
nay ở Australia, Đức Hồng y Pell nói: “Tôi không nghĩ chúng ta được lợi
gì trong vấn đề này. Sự kiện hiệp định tạm thời giữa Toà Thánh và Trung
Quốc hồi năm 2018 không được công bố cho thấy “có một khó khăn tiên khởi
và rất quan trọng" đối với những người quan tâm đến tương lai của Giáo
Hội tại Trung Quốc. Tôi biết có những người cao cấp ở Vatican rất bất
mãn với cách thức sự việc đang diễn ra. Hiệp định cố gắng tìm kiếm một
chút khoảng trống cho các tín hữu Công giáo. Dĩ nhiên đó là điều đáng
khen, nhưng tôi nghĩ chúng ta chẳng được gì - các cuộc bách hại dường
như tiếp tục. Tại một số nơi những vụ này càng tệ hơn. Dĩ nhiên tôi đặc
biệt nghĩ đến những tín hữu Công giáo hầm trú. Điểm khác biệt chính là
lòng trung thành của họ đối với người kế vị Thánh Phêrô. Chúng ta mang
ơn họ rất nhiều, chúng ta cần kính trọng và biết ơn họ.”
(Catholicweekly.com 21/3/2022)
Về phần Đức Hồng y Pietro Parolin,
Quốc vụ khanh Toà Thánh, trong cuộc phỏng vấn dành cho hãng tin Công
giáo Acistampa ở Ý, phát hành ngày 10/4 năm nay, ngài cho biết đại dịch
đã làm cho cuộc đối thoại giữa Toà Thánh và Trung Quốc bị gián đoàn và
giờ đây hai bên tìm cách mở lại các cuộc đối thoại một cách cụ thể, với
những cuộc gặp gỡ mà Đức Hồng y hy vọng sớm diễn ra, trong đó hai bên
suy tư về những kết quả của hiệp định và nếu phải xác định rõ hơn, thì
duyệt lại một số điểm. (Acistampa 10/4/2022)
Phỏng vấn Đức Thánh Cha Phanxicô
Trong
bối cảnh trên đây, cuộc phỏng vấn của Đức Thánh Cha dành cho ký giả
Phil Pullela của hãng tin Reuters, Anh Quốc, cho thấy rõ ý hướng của
ngài muốn hiệp định tạm thời với Trung Quốc, tuy có những bất toàn,
nhưng vẫn là điều tích cực và cần được tiếp tục.
Đức Thánh Cha
xác nhận có những phê bình và chống đối hiệp định, nhưng ngài nói đó
cũng là điều đã xảy ra đối với chính sách của Toà Thánh đối với các nước
cộng sản Đông Âu thời chiến tranh lạnh. Ngài bênh vực chính sách “từng
bước nhỏ”, chính sách “tử đạo kiên nhẫn” mà Đức Hồng y Agostino
Casaroli, cố Quốc vụ khanh, đã đề xướng và hồi đó Đức Hồng y cũng đã bị
nhiều người phê bình.
Đức Thánh Cha Phanxicô giải thích: “Nhiều
người cũng đã nói bao nhiêu điều chống Đức Giáo hoàng Gioan XXIII, chống
Đức Phaolô VI và Đức Hồng y Casaroli, nhưng ngoại giao là như thế. Đứng
trước một tình trạng khép kín, cần tìm kiếm con đường khả dĩ, không lý
tưởng, nhưng ngoại giao là nghệ thuật những gì có thể và làm sao để điều
có thể trở thành thực tại. Toà Thánh luôn có những vĩ nhân như vậy. Và
điều này Đức Hồng y Parolin thi hành với Trung Quốc, và trong lĩnh vực
này Đức Hồng y là vĩ nhân.”
So sánh tình trạng hiện nay với tình
trạng trước năm 1989, là năm chế độ cộng sản Đông Âu sụp đổ, Đức Thánh
Cha Phanxicô nói rằng việc bổ nhiệm giám mục tại Trung Quốc từ năm 2018
tiến hành chậm chạp, nhưng có những kết quả: tuy chậm nhưng có các giám
mục, tiến chậm, theo kiểu Trung Quốc, vì người Trung Quốc có cảm thức về
thời gian và không ai làm cho họ vội vã. Cả phía họ cũng có những vấn
đề - vì có những thái độ khác nhau của nhà cầm quyền địa phương, “vì
tình trạng mỗi miền ở Hoa Lục không giống nhau. Và cũng vì tương quan
của họ đối với Giáo hội Công giáo cũng tùy thuộc chính quyền địa phương.
Nhưng hiệp định ở đây là tốt và tôi cầu mong vào tháng 10 tới đây có
thể gia hạn”. (Vatican News 5/7/2022)
Phản ứng của Bắc Kinh
Cả
Nhà Nước Trung Quốc cũng tỏ ra hài lòng về hiệp định tạm thời với Toà
Thánh. Hôm 6/7/2022, Phát ngôn viên Bộ ngoại giao Trung Quốc, ông Triệu
Lập Kiên (Zhao Lijian) nói rằng “Hiệp định giữa Trung Quốc và Vatican
được áp dụng thành công”.
Ông Triệu Lập Kiên tuyên bố như trên
trong cuộc họp báo hằng ngày khi trả lời câu hỏi của Phái viên hãng
thông tấn Pháp AFP về những lời Đức Giáo hoàng Phanxicô nói về vấn đề
hiệp định giữa Toà Thánh và Trung Quốc trong cuộc phỏng vấn hôm 4/7/2022
dành cho hãng tin Reuters. Ông nói: “Từ khi ký hiệp định tạm thời giữa
Trung Quốc và Vatican về việc bổ nhiệm các giám mục, hiệp định đã được
thực hiện 'thành công' với cố gắng từ cả hai phía. Hai bên sẽ tiếp tục
tiến hành công việc phù hợp với chương trình hành động đã được thoả
thuận.”
G. Trần Đức Anh, OP